Zdrowe jelita – mój priorytet

Przez wiele lat mocno obciążałam pracę swoich jelit, które ostatecznie zbuntowały się przeciwko mnie, stały się nieszczelne, pojawiła się dysbioza, czyli przerost groźnych bakterii, kilkukrotnie cierpiałam na nieswoiste zapalenia żołądka i jelita cienkiego (lekarz zdiagnozował Zespół Jelita Drażliwego, bo tak mu było najwygodniej), co w dużej mierze przyczyniło się do wywołania w moim organizmie autoagresji – choroby Hashimoto i wielu innych dolegliwości, których nigdy nie wiązałam ze złą pracą jelit, jak na przykład notoryczne przeziębienia.

Wszystkie choroby zaczynają się w jelitach.
Hipokrates

Na szczęście w porę się obudziłam. Cały czas rozwijam swoją wiedzę, by lepiej poznać tajniki swojego organizmu i doprowadzić swoje będące, jak sito jelita do stanu równowagi. Chcąc bowiem cofnąć objawy Hashimoto i powstrzymać rozwój choroby, a także uzdrowić swoje ciało, priorytetem jest wyleczenie jelit. W porównaniu do ubiegłego roku, kiedy to tutaj pisałam już o mojej walce o zdrowe jelita, moja wiedza bardzo się pogłębiła. Postanowiłam więc podzielić się moimi doświadczeniami i zainspirować Was do walki o swoje zdrowie.

Nie jesteś tym, co jesz, a tym, co strawisz i wchłoniesz.
Amy Myers

Jelita są najważniejsze

Jelita często uważa się za nasz drugi mózg. W naszych jelitach znajduje się bowiem około 100 milionów neuronów, a więc mniej niż w mózgu, ale więcej niż w rdzeniu kręgowym lub obwodowym układzie nerwowym. Jelitowy układ nerwowy pracuje samodzielnie. Mózg nie przekazuje mu sygnałów, jak szybko ma przebiegać perystaltyka jelit, czy ile kwasów ma zostać wydzielonych w żołądku. Oba układy nerwowe komunikują się jednak za pomocą nerwu błędnego. Naukowcy twierdzą, że bakterie jelitowe kontrolują również przepuszczalność bariery krew-mózg, której zadaniem jest chronić mózg przed infekcjami i toksynami. Ponadto jelita odpowiadają za odporność, masę naszego ciała, nastrój, alergie, choroby, stan skóry, wpływają na psychikę. W jelitach wchłaniany jest wapń, wytwarzana jest witamina K2.

Jelita to złożony system obejmujący wszystkie części ciała mające swój udział w procesie trawienia, a więc usta, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube (okrężnica), odbyt, pęcherzyk żółciowy, wątrobę, trzustkę, układ nerwowy, układ odpornościowy i tryliony bakterii żyjących w naszym ciele.

Kiedy widzimy jedzenie, wyczuwamy jego zapach, aktywowane zostają ślinianki produkujące ślinę. Enzymy w niej zawarte rozbijają proste węglowodany z pokarmów zawierających skrobię. Przeżuwając pokarm jednocześnie go rozdrabniamy. Połknięty pokarm pokonuje drogę z przełyku do żołądka. W żołądku pokarm zostaje rozbity na związki proste. Ma w tym udział kwas solny. Następnie pokarm trafia do jelita cienkiego, gdzie zostaje w większości strawiony. Hormony wydzielane przez jelito cienkie informują trzustkę, wątrobę i woreczek żółciowy, że i one mogą włączyć się w proces trawienia. Nierozpuszczalny błonnik i woda trafiają do jelita grubego, gdzie zostają wchłonięte przez organizm. Pozostałości procesu trawienia zostają wydalone natomiast przez odbyt.

Spośród naszych narządów wewnętrznych jelito cienkie ma kluczowe znaczenia dla naszego zdrowia. Choć mieści się w brzuchu, ma ponad 6 metrów długości i powierzchnię zbliżoną do rozmiaru kortu tenisowego.

Wewnątrz jelita znajdują się kosmki, które wyłapują cząstki pożywienia. Porastające je włoski to mikrokosmki, przez co wspomniany odcinek ze względu na swój wygląd nazywany jest szczotką. Włosie szczotki – kosmki i mikrokosmki – zgarnia ze świeżo strawionego pożywienia substancje odżywcze, które następnie zostają skierowane do połączeń ścisłych, specjalnych kanalików skupiających komórki nabłonka (enterocyty). Stamtąd substancje odżywcze trafiają do krwiobiegu, który rozprowadza je po całym organizmie. Gdy układ trawienny działa jak należy, przez połączenia ścisłe przenikają tylko najdrobniejsze cząsteczki pożywienia.

Układ odpornościowy

Gdy przełkniemy pokarm układ odpornościowy pokazuje swoje imponujące oblicze, uwalniając całą paletę groźnych substancji chemicznych zwalczających wszystkie bakterie, wirusy i inne zagrożenia ukryte w pożywieniu. Jako, że najwięcej zagrożeń przedziera się do wnętrza organizmu przez układ odpornościowy, mówi się, że to tam odbywa się 80% pracy układu odpornościowego. Mówiąc prościej, zaburzenia pracy jelit wpływają na funkcjonowanie układu odpornościowego. Nabłonek ściany jelita ma grubość jednej komórki. Duża część zasobów układu odpornościowego znajduje się po jej zewnętrznej stronie. Dopóki ścianka komórki jest zdrowa, wszystko działa, jak należy. Ale gdy zaczyna chorować, częściowo strawione pożywienie przenika do organizmu, co odbija się na układzie odpornościowym i w ostatecznym rozrachunku może doprowadzić do rozwoju choroby autoimmunologicznej.

Układ odpornościowy dzieli się na dwie części: wrodzoną i adaptacyjną. Ta pierwsza to grupa szybkiego reagowania, objawiająca się zazwyczaj stanem zapalnym w obliczu pojawienia się w organizmie infekcji, która nie zapewnia długotrwałej odporności. To z kolei cecha odporności nabytej, która chroni nas przed nawrotami choroby, na którą już chorowaliśmy lub na którą się szczepiliśmy. Dla odporności wrodzonej każdy intruz oznacza stan zapalny. Odporność adaptacyjna potrzebuje więcej czasu, aby zareagować. Poza tym nieustannie rozwija swoje umiejętności, zbiera informacje o zagrożeniach i metodach walki. Zaczerwienie, obrzęk, ból po przecięciu palca to więc efekt działania odporności wrodzonej. Gdy zetkniemy się raz z jakąś chorobą, np. ospą, to wtedy kontrolę przejmuje funkcja adaptacyjna, dzięki które nie musimy się martwić, że zachorujemy w przyszłości.

Adaptacyjny układ odpornościowy wykrywa i eliminuje intruzów posługując się przeciwciałami, które są białkami w kształcie litery Y produkowanymi przez komórki B (limfocyty B), a wydzielane przez białe krwinki. W aktywacji komórek B pomagają komórki pomocnicze T (limfocyty T). Poprawne funkcjonowanie tego zestawu komórek jest warunkiem sprawnego działania układu immunologicznego. Przeciwciała to takie nasze oddziały specjalne. Adaptacyjny układ odpornościowy analizuje każde zagrożenie i dopasowuje do nich strategie ochronne. W ramach reakcji obronnej organizm wywołuje stan zapalny mający służyć zniszczeniu zagrożenia, dopasowując metodę do konkretnego intruza. Stan zapalny pojawia się wyłącznie w sytuacji, gdy przeciwciało rozpoznało znane sobie zagrożenie. Dlatego jest tyle szczepionek. Przeciwciała, które radzą sobie z odrą, nie poradzą nic na ospę. Czasami dochodzi jednak do sytuacji, że przeciwciała opracowane przeciwko konkretnej chorobie wchodzą do akcji, gdy pojawia się inne zagrożenie.

Istnieje wiele różnych przeciwciał (immunoglobulin). Głównym składnikiem układu odpornościowego są przeciwciała IgA, znajdujące się głównie na błonie śluzowej żołądka, ale występujące również w układzie oddechowym (nos, usta, płuca) i moczowo-płciowym, chroniące organizm przed groźnymi bakteriami, wirusami i pasożytami. Przykładowo, jeśli w jelicie pojawiły się drożdżaki, to badanie stolca wykaże obniżony poziom IgA. To znak, że układ odpornościowy potrzebuje więcej czasu, by zwalczyć infekcję. Przeciwciała IgE dają o sobie znać w przypadku alergii. Gdy tylko wykryją zagrożenie, natychmiast instruują układ odpornościowy, że czas zainicjować stan zapalny. Stąd przykładowo po zjedzeniu orzechów niektórzy dostają obrzęku płuc utrudniającego oddychanie. Z kolei reakcja wywoływana przez przeciwciała IgG jest subtelniejsza i może być opóźniona nawet o 72 godziny, przez co czasami trudno wskazać czynnik, który ją wywołał.

Żadne z objawów nie wywołują  substancje zagrażające naszemu życie. To wszystko efekty uboczne stanu zapalnego, którym układ odpornościowy posługuje się, by nas chronić. Zdarza się jednak, że układ odpornościowy nie radzi sobie z zagrożeniem. Powoduje to ostry stan zapalny. Np. w wypadku grypy oznacza to zaczerwienieni nosa, obrzęk dróg oddechowych, gorączkę i ból. Gdy kryzys minie, odzyskujemy jednak pełnię zdrowia.

W wielu przypadkach organizm jest jednak narażony na nieustanny atak, nie ma czasu na regenerację, stan zapalny utrzymuje się przez dłuższy czas, niekiedy permanentnie, co ostatecznie powoduje, że organizm atakuje sam siebie (w przypadku Hashimoto gruczoł tarczycy) i prowadzi do niemal wszystkich chorób od trądziku począwszy, przez schorzenia układu krążenia, na chorobach autoimmunologicznych kończąc: inicjuje je, podtrzymuje i zaostrza ich przebieg.

Nieszczelne jelita a choroby autoimmunologiczne

Patogeny (gluten, lektyny, stres itd.) inicjują produkcję białka zonuliny, odpowiedzialnego za zwiększanie przepuszczalności nabłonka. U osoby zdrowej połączenia ścisłe znowu się zamkną, a układ trawienny wróci do pracy, jak gdyby nigdy nic.  Ale w sytuacji nadmiernego kontaktu z patogenami, produkcja zonuliny trwa, a połączenia ścisłe nie domykają ściany komórkowej. Nabłonek traci spójność i do krwiobiegu przenika częściowo strawione pożywienie, a także zainicjowana zostaje produkcja związków chemicznych przyciągających limfocyty B i T. Komórki B uwalniają przeciwciała, które atakują i uszkadzają tkankę oraz związki chemiczne mające zwabić więcej komórek B i C. Śmiercionośne komórki T atakują enterocyty wzmagając osłabienie wyściółki jelita, zwiększając jego przepuszczalność. Jelita stają się nieszczelne. Układ odpornościowy, nie mogąc rozpoznać drobinek pokarmu, przypuszcza na nie atak, wykorzystując cała artylerię, którą zwykle kieruje przeciwko wirusom i bakteriom. Układ immunologiczny pracuje w stanie najwyższego pogotowia. Aktywowany zostaje stan zapalny.

Zaczynamy odczuwać skutki uboczne, przykładowo trądzik, dreszcze, gazy lub bóle głowy, a układ odpornościowy zostaje obciążony dodatkowymi obowiązkami. Im bardziej przedłuża się ten stan, tym gorzej. Układ immunologiczny zaczyna szaleć. Opracowuje nowe przeciwciała mające zwalczać nieoczekiwanych intruzów. Za każdym razem, gdy po nie sięgamy, przeciwciała informują układ odpornościowy, a ten odpowiada falą związków mających wywołać stan zapalny. Efektem jest przewlekłe zapalenie. Układ immunologiczny staje w obliczu permanentnego przeciążenia. Jeśli ten stan utrzymuje się przez dłuższy czas, dochodzi do rozwoju choroby autoimmunologicznej. Tak było w moim wypadku.

Zła dieta

Pracę swoich jelit zaburzyłam m.in. niezdrowym odżywianiem. Jako, że byłam przez wiele lat wegetarianką moja dieta opierała się w dużej mierze na produktach zawierających gluten, białko inicjujące produkcję zonuliny w jelitach. Inna sprawa, że gluten znajduje się praktycznie wszędzie.

Przykładowe źródła glutenu: pszenica, jęczmień, żyto, chleb, płatki śniadaniowe, słodycze, makaron, alkohol, wędliny, konserwy, chipsy, prażone orzechy, przyprawy w kostkach, sosy i przyprawy (keczup), jajecznica w restauracji, wegańskie zamienniki, witaminy, sztuczne barwniki, dodatki i substancje konserwujące (sztuczne barwniki, proszki do pieczenia, aromaty, barwniki, kwas cytrynowy, emulgatory, enzymy, zamienniki tłuszczu, skrobia spożywcza, maltodekstryna, substancje stabilizujące), kosmetyki, leki, suplementy, znaczki, koperty, rachunki.

Gdybym miała obecną wiedzę, jadłabym jedynie chleb na naturalnym zakwasie, w którym gluten został rozłożony. Ja tymczasem wolałam puszyste bułeczki ze zbóż podsypanych saletrą.

W mojej diecie nie brakowało również żywności, której mój organizm nie był w stanie zidentyfikować, jak na przykład zupki chińskie. Traktował je jak jako, wroga, co powodowało stan zapalny i w konsekwencji pogłębiało rozszczelnienie jelit.

Nie jedząc przez dłuższy czas mięsa miałam niedobory aminokwasów egzogennych: proliny, glicyny, czy l-glutaminy, co wpływało m.in. na zmniejszenie zdolności do regeneracji chociażby po treningu. A trenowałam sporo, co również przyczyniło się do rozszczelnienia jelit.

Jako wegetarianka jadłam również sporo roślin strączkowych, w tym soczewicy, ciecierzycy, groszku, fasolki szparagowej, fasoli i jej odmian, zawierających lektyny. Lektyny są białkami, które nie są trawione i nie ulegają rozkładowi. Powodują aglutynację (sklejanie się) erytocytów i komórek nowotworowych, powodują zmiany w limfocytach, niszczą enterocyty nabłonka w jelitach, powodują zmiany w mikroflorze, obniżają aktywność enzymów proteolitycznych trawiących białka, zaburzają wydzielanie insuliny, czy wywołują zmiany morfologiczne w trzustce, nerkach i wątrobie. Najbardziej kłopotliwym rodzajem lektyn są prolaminy, które znajdują się w komosie ryżowej, kukurydzy i owsie, które również uszkadzają jelita i pobudzają układ odpornościowy. Prolaminy nie dogadują się ze szczotką jelitową. Poza tym prolaminy pod względem swojej charakterystyki mają wiele wspólnego z glutenem. Mój przeciążony organizm nie potrafił odróżnić prawdziwego zagrożenia od jego namiastki i mylił oba produkty. Dochodziło do tzw. reakcji krzyżowej.  Podobna sytuacja następowała po zjedzeniu czekolady i kaszy jaglanej, wypiciu kawy, czy odżywki białkowej.

Lektyny blokują wchłanianie substancji odżywczych.  Jednocześnie dla zrównoważenia ich działania, zwiększa się produkcja enzymów trzustki, która wspomaga jelita w procesie trawienia i wchłaniania. Nadwyręża to jej pracę. Poza tym enzymy pankreatyny nie sprzyjają zdrowiu jelit, gdyż rozluźniają połączenia ścisłe uniemożliwiające przenikanie niestrawionego pokarmu do krwiobiegu. Kiedy jadłam owoce i warzywa z drobnymi ziarenkami, jak jagody i banany, jakoś szczególnie ich nie przeżuwałam. Nie uwalniały więc szkodliwych substancji. W przeciwieństwie do większych ziaren, jak zboża, czy rośliny strączkowe, które po przegryzieniu uwalniały do krwiobiegu inhibitory enzymów trawiennych nadwyrężając układ odpornościowy i uniemożliwiając wchłonięcie substancji odżywczych.

Uwielbiałam wszelkiego rodzaju pestki i orzechy, które zawierają z kolei szkodliwe leukotrieny. To białka odgrywające istotną rolę w zapaleniu rozwijającym się w odpowiedzi na szkodliwe dla organizmu bodźce. To właśnie przez nie mogę mieć ciągły katar. Upośledzają układ odpornościowy, powodują również astmę, pokrzywkę, wstrząs anafilaktyczny, łuszczycę, Reumatoidalne Zapalenie Stawów, a także zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory. W orzechach i pestkach znajduje się ponadto sporo kwasów omega-6, produkujących prozapalne cytokiny.

Innym kłopotliwym białkiem występującym w ziarnach zbóż i roślinach strączkowych jest aglutynina. Charakteryzuje się podobną, kleistą strukturą, jak gluten. Wykorzystuje się ją w szczepionkach do pobudzenia produkcji przeciwciał. Aglutynina prowadzi więc do zespołu nieszczelnego jelita i zaburza pracę układu odpornościowego. Pobudza zarówno jego postać adaptacyjną, jak i wrodzoną, łączy się z komórkami odpornościowymi, zakłócając ich pracę.

Ziarna wcale nie chcą zostać strawione. Ich celem nadrzędnym jest przetrwanie podróży przez układ pokarmowy tak, że gdy zostaną wydalone i trafią na żyzną glebę, nadal będą mogły wykiełkować i przekazać dalej swoje geny. Tym samym ewolucja wyposażyła ziarna w liczne mechanizmy chroniące je przed rozpadem w organizmie: inhibitory amylazy uniemożliwiające enzymom rozbicie węglowodanów oraz inhibitory proteaz, które blokują rozkład białek i wywołują stan zapalny. Oba te inhibitory potrafią przetrwać nawet we wrzącej wodzie. Utrudniają więc trawienie dużych fragmentów ziarna i roślin strączkowych, siłą rzeczy zapewniają więc posiłek szkodliwym bakteriom żywiącym się niestrawionymi resztkami. To powoduje namnożenie groźnych bakterii w jelitach i pogłębia dysbiozę. Inhibitory enzymów mogły również aktywować układ odpornościowy. Tak, jak robią to przeciwciała. Działają więc pośrednio – obciążają jelita, jak i bezpośrednio – emitując przeciwciała.

Aglutynina znajduje się również w warzywach psiankowatych: pomidorze, bakłażanach, pieprzu (unikamy tylko świeżego, czarny mielony nam nie zagraża) i białych ziemniakach, których swego czasu jadłam bardzo dużo.

Na moje problemy z jelitami wpłynęły zapewne również przebiegłe saponiny, które występują we wszystkich roślinach, ale ich największe stężenie występuje w roślinach strączkowych, pseudoziarnach, jak komosa ryżowa i roślinach psiankowatych. Te ostatnie zawierają odmianę saponin, zwaną glikoalkaloidami, których niewielka ilość mogła wywołać chorobą autoagresywną. Glikoalkaloidy stanowią również pożywkę dla bakterii i tym samym mogły przyczynić się do pogłębienia dysbiozy. Gdy przedostają się do układu krwionośnego, doprowadzają do hemolizy – zniszczenia błony czerwonych krwinek.

Uwielbiałam jajka w każdej postaci. Tymczasem, organizm również często mylił je z glutenem. Poza tym jajka zawierają lizozym, który chroni żółtka na podobnej zasadzie, jak lektyny chronią ziarna. I podobnie, jak on działał drażniąco na jelita.

Niekorzystna mogła być również dla moich jelit duża ilość cukru z wszelkiego rodzaju słodyczy, co było pożywką dla groźnych bakterii i w efekcie pogłębiło dysbiozę. Problematyczna mogła być także duża ilość fruktozy z owoców, która 7-krotnie zwiększa glikację i w konsekwencji może prowadzić nawet do niedożywienia.

Jako dziecko miałam skazę białkową. Układ odpornościowy już wtedy zdecydował, że mleko jest dla mnie toksycznym intruzem i opracował przeciwciała zwalczające nabiał, a dokładniej zawartą w nim laktazę, czyli dwucukier, który powinien zostać rozbity za pomocą enzymu laktaza. Tymczasem, jadłam nabiał w ogromnych ilościach, szczególnie homogenizowany (homogenizacja polega na przepuszczanie przez sita tłuszczu mlecznego), przez co małe kulki tłuszczu przenikały do mojego krwiobiegu, a cukier pozostawał niestrawiony. Za każdym razem przeciwciała informowały więc układ odpornościowy, który zalewał organizm związkami mającymi wywołać stan zapalny.

Nie kupowałam nigdy produktów ekologicznych. Musiałam się więc też zetknąć z modyfikowanymi genetycznie. Proces ten ma na celu ochronę roślin przed szkodnikami i chorobami. By tego dokonać naukowcy sztucznie zwiększają wydajność naturalnych substancji ochronnych, a więc prolamin, aglutynin, inhibitorów enzymów trawiennych i saponin. Nie mówiąc już o pestycydach i herbicydach stosowanych przy uprawie roślin GMO. Najczęściej modyfikowana genetycznie jest kukurydza, soja, oleje rzepakowe, cukier, papaja, cukinia i żółta dynia, śliwki, ryż, łosoś, pomidory, pszenica.

W liceum, czy na studiach piłam również sporo alkoholu, który powoduje obumieranie kosmków jelitowych.

Przyjmowanie leków

Zdrowie jest uzależnione od trylionów bakterii żyjących w naszym organizmie. Jest ich dziesięciokrotnie więcej, aniżeli komórek naszego ciała. Wyposażamy się w nie od momentu porodu, gdy dziecko przechodzi przez kanał rodny matki (cesarskie cięcie ich pozbawia!) i pije mleko matki. Ja, ze względu na skazę białkową nie mogłam go pić, co na pewno od początku negatywnie wpływało na dysbiozę jelit. W moim organizmie było więcej złych bakterii, niż tych zdrowych.

W kolejnych latach tylko pogłębiałam problem. Każdą grypę, każde przeziębienia (a było ich sporo!) leczyłam antybiotykami, które zabijają przyjazną florę bakteryjną jelit. Niby stosowałam zawsze leki osłonowe, ale ich jakość pozostawia wiele do życzenia. Tymczasem, antybiotyki zabijają dobre bakterie, co niekorzystnie wpłynęło na stan mojej flory bakteryjnej jelit.

Przyjmowanie antybiotyków utrudnia również produkcję neuroprzekaźników, przez co zaburzona zostaje współpraca między układem odpornościowym, a mózgiem. Produkowana w jelitach serotonina (95% serotoniny pochodzi z jelit) jest więc zablokowana.

Kilkukrotnie stan zapalny w moich jelitach był tak duży, że nie byłam w stanie chodzić, siedzieć, ani leżeć. Nie mówiąc o jedzeniu. Lekarz oczywiście leczył mnie antybiotykami, lekami rozkurczowymi i na biegunkę.  Zamiast mi pomóc, wyciszył na chwilę problem, który wracał ze zdwojoną siłą. Swego czasu zjadłam aż trzy antybiotyki pod rząd. Na samą myśl o tym, co zrobiłam swoim jelitom robi mi się słabo. Po takiej dawce jelita mogą dochodzić do siebie nawet do 10 lat! Lekarz uznał, że przyczyną moich problemów na pewno jest stres i powiedział, że to pewnie Zespół Jelita Drażliwego (do tego worka lekarze wrzucają wszystkie problemy żołądkowe-jelitowe). Wypisał mi jedynie na wszelki wypadek skierowanie gastroenterologa (na wizytę trzeba było czekać ponad rok, więc podziękowałam, a zresztą potem zaczęła się cała moja przygoda z medycyną niekonwencjonalną, więc nie wróciłam do tematu) i zalecił dietę lekkostrawną, opartą na węglowodanach prostych i nabiale (sic!).

Przez kilkanaście lat stosowałam również antykoncepcję hormonalną, która podwyższyła poziom estrogenu – pożywki dla rozwijających się w jelitach drożdżaków. Ich namnożenie często przybierało postać infekcji pochwy.

Nie mówię już o tym, ile połknęłam w życiu tabletek na ból głowy, czy ból zęba. Panicznie boję się dentysty, więc jadłam je, jak cukierki (swoją drogą muszę w końcu pójść, zęby również mogą powodować stan zapalny w organizmie), co tylko zmniejszało zakwaszenie żołądka i powodowało dysbiozę w jelitach.

Swego czasu zmagałam się również z refluksem. Teraz wiem, że wcale nie powoduje go nadmiar kwasów żołądkowych, a ich brak. Gdy brakuje kwasów, organizm traci zdolność trawienia białek i ich rozbijania na aminokwasy, które wspomagają niemal wszystkie funkcje organizmu, w tym budowę mięśni i kości, równowagę emocjonalną, dodają energii, wzmacniają układ odpornościowy, ochronę przed groźnymi bakteriami, drożdżakami i pasożytami, które przedostają się do organizmu wraz z pokarmem, pogarsza się trawienie i wchłanianie, maksymalizując wykorzystanie spożytych substancji odżywczych. Niestrawiony pokarm zamiast przesunąć się do jelita cienkiego zalegał mi w żołądku, a niekiedy z niewielką ilością kwasów cofał się do przełyku. Lekarz przepisywał mi leki na obniżenie kwasowości (leki IPP), które niszczą kwas żołądkowy, co tylko pogłębiło problem. Nie trawiłam białek, a jedynie cały cukier i skrobię, które wymagają środowiska zasadowego w dwunastnicy.

W ostatnim czasie mogłam sobie zaszkodzić natomiast zbyt dużymi dawkami kwasu l-askorbinowego, który mógł uszkadzać śluzówkę jelit.

Inne czynniki

Niewątpliwie na kiepską pracę moich jelit ogromny wpływ wywarł stres. Zarówno ten fizyczny związany z problemami ze snem, czy jak już pisałam nadmiernym treningiem, jak i emocjonalny. Stres w obrębie przewodu pokarmowego wpływa bowiem m.in. na motorykę, wydzielanie gruczołów, funkcjonowanie błony śluzowej czy przepływ w drobnych naczyniach krwionośnych.

Biorąc pod uwagę moje wyniki badań, mogę cierpieć na problemy z metylacją (muszę w końcu zrobić badanie genu MTHFR), co wpływa na problemy z detoksem organizmu i powoduje stan zapalny. Tymczasem, chemii, wszelkiego rodzaju toksyn, fluoru, chloru, BPA (bisfenole zawarte w woreczkach z ryżem, butelkach wody, paragonach, puszkach z jedzeniem, plombach) nie brakuje. Jak każda kobieta stosowałam również ogromną ilość kosmetyków. Trzeba jednak zaznaczyć, że nadmierna czystość też nie jest dobra, bo złe bakterie też są nam potrzebne, ale muszą one żyć w równowadze z tymi dobrymi.

Szkodliwe mogły być również endotoksyny LPS, przyjmowane m.in. wraz z posiłkami tłuszczowymi, czy dostarczane do organizmu wraz ze stanem zapalnym jamy ustnej, czy w związku z mutacją genu MTHFR, które są silnym aktywatorem komórek wrodzonego układu odpornościowego i w wyniku wyzwolonego przez tę aktywację wydzielania prozapalnych substancji, wywołuje reakcje zapalne. Wątroba powinna sobie poradzić z endotoksynami LPS, ale gdy jest przeciążona, doprowadzają one do chronicznego stanu zapalnego  i w konsekwencji chorób serca, stanów zapalnych jelit, insulinooporności i cukrzycy typu 2. Ponadto endotoksyny LPS wydzielają prozapalne cytokiny, czego efektem może być depresja, bóle głowy, podatność na infekcje.

Na zaburzenie pracy jelit wpłynąć może również chemioterapia, nadmierne promieniowanie, czy przebyte operacje.

Objawy zaburzonej pracy jelit

Zaburzona praca jelit może objawiać naprawdę wiele symptomów. Przyznam szczerze, że w większości przypadków nawet bym nie pomyślała, że przyczyna może leżeć w jelitach.

Najczęściej borykałam się z objawami ze strony układu trawiennego. Na przemian miałam biegunki i zaparcia, które jeszcze bardziej drażniły jelita. Pojawiły się hemoroidy, ból przy wypróżnianiu i krew w kale. Męczyły mnie gazy, wzdęcia, zgaga i nieprzyjemne bekanie. Przy silnym stanie zapalnym wymiotowałam, miałam mdłości. Bolał mnie strasznie brzuch. Jak już pisałam, nie byłam w stanie normalnie funkcjonować.

Brak dolegliwości żołądkowo-jelitowych nie oznacza braku nieszczelności jelit! Jelita są tylko jednym z miejsc, gdzie rozgrywa się akcja. To w nich rozpoczyna się ciąg wydarzeń, mających wpływ na całe nasze ciało.

Minimum raz w miesiącu byłam chora. Jak nie przeziębienie, to grypa lub angina. Bolały mnie mięśnie (a nie ma ich zbyt wiele, ze względu na problemy z trawieniem białek) i stawy. Miałam częste infekcje pochwy i wiecznie zatkany nos. W końcu zdiagnozowano u mnie chorobę autoimmunologiczną.

Cały mój system hormonalny jest zaburzony. Mam niedoczynność tarczycy. Po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych w ogóle nie dostałam miesiączki (już rok). Nieregularne miesiączki, nasilone objawy zespołu napięcia miesiączkowego, czy bezpłodność również mogą być spowodowane złą pracą jelit.

Miałam niedobory witamin i składników odżywczych, przede wszystkim żelaza, kwasów omega-3 i wapnia wchłanianiego w jelitach.  W wynikach zawsze mam bardzo niski poziom białych krwinek.

Kosmki jelitowe zwiększają powierzchnię chłonną jelita 23 razy!

Mimo ciężkich treningów i zbilansowanej diety nie potrafiłam pozbyć się lekkiej nadwagi. Dorobiłam się insulinooporności i hipoglikemii. Trawiłam tylko węglowodany. Na szczęście w porę się obudziłam i nie dopuściłam do cukrzycy. Niektórzy z kolei diametralnie chudną i nie potrafią przybrać na wadze. Są niedożywieni.

Byłam chronicznie zmęczona, miałam problemy ze snem, zmagałam się z depresją, miałam wahania nastrojów, nie pomogłam się na niczym skupić. Często zapominałam wielu rzeczy, co można zrzucić na karb zamglenia umysłu. Miałam zawroty głowy. Co ciekawe, ADHD, schizofremia, dysleksja, autyzm, czy stany lękowe również mogą mieć swoje źródła w zaburzonej pracy jelit.

Na mojej twarzy pojawił się trądzik różowaty. Niektórzy zmagają się również z tradycyjnym trądzikiem, łuszczycą, pokrzywką, wysypkami lub egzemą. Badania pokazuję, że osoby, które mają trądzik, często mają również podniesiony poziom lipopolisacharydów we krwi (wspomniane wcześniej endotoksyny LPS).

Oznaką chorych jelit może być również astma, wszelkiego rodzaju alergie, czy przewlekły kaszel. Konsekwencją m.in. choroba Crohna, wrzody, czy rak jelita grubego.

Wiele osób zmaga się również z przerostem Candidy, co objawia się również m.in. mocnym łaknieniem cukrów i przetworzonych węglowodanów, SIBO (przerostem bakterii w dwunastnicy lub jelicie cienkim), walczy z bakteriami (Salmonella, Escherichia Coli), pasożytami, na co wskazywać mogłoby również zgrzytanie zębami, czy brak uczucia sytości. Konieczne są jednak szczegółowe badania.

Badania diagnostyczne

Nigdy nie robiłam żadnych szczegółowych badań pod kątem jelit. Do zdiagnozowania nieszczelności jelit wystarczyły mi występujące u mnie symptomy. Nie miałam żadnych wątpliwości. Chciałabym jedynie wykonać w przyszłości szczegółowe badania nietolerancji (a nuż moje ukochane jajka mi nie szkodzą!).

Kiedyś wiele mówiło się o tym, że najlepszy w domowej diagnostyce nieszczelności jelit jest test buraczany. Tymczasem, po zabarwieniu moczu na czerwono możemy jedynie stwierdzić poziom PH naszego żołądka. Betanina (barwnik zawarty w burakach) ulega częściowemu strawieniu w niskim PH żołądka. Jeśli takiego nie mamy, wtedy mocz zostanie zabarwiony na ciemny kolor.

Z domowych sposobów można wypróbować jeszcze test z sodą oczyszczoną. Należy rozpuścić 1/2 łyżeczki sody w 1/3 szklanki wody. Jeśli odbije nam się do dwóch minut, mamy dobrze zakwaszony żołądek. Idealnie – do 30 sekund. Do 3 minut – nie ma tragedii.

Jeśli kiedykolwiek będę dysponować nadmiarem gotówki, skuszę się na laboratoryjne testy, których jest coraz więcej w ofercie. W większości kosztują fortunę.

Test laktuloza/mannitol
Mannitol to alkohol cukrowy, łatwo wchłaniany, niemetabolizowany w organizmie. Laktuloza to dwucukier złożony z galaktozy i fruktozy, trudno wchłaniający się drogą komórkową. Wypijamy roztwór i po 6 godzinach badamy mocz. Jeśli nasze jelita znajdują się w równowadze, w moczu powinno być więcej mannitolu i mało laktulozy. Badanie jest dostępne w kilku laboratoriach, np. tutaj.

Badanie poziomu zonuliny/okludyny
Zonulina, jak już wspominałam powoduje rozszczelnienie połączeń ścisłych między enterocytami (komórkami nabłonka jelita cienkiego). Okludyna je zamyka. Badanie zonuliny możemy wykonać na przykład tutaj.

Test wodorowo/metanowy
W teście badamy poziom dwóch gazów, wodoru i metanu, które są produkowane przez bakterie. Najpierw pijemy glukozę lub laktulozę i po ok. 2-3 godzinach badamy poziom gazów. Test laktulozą jest bardziej specyficzny dla przerostu bakterii w dalszym odcinku jelita cienkiego. Test glukozą wykazuje z kolei przerost bakterii w górnym odcinku jelita, ponieważ glukoza jest absorbowana w pierwszym metrze jelita. Warto zawsze przeprowadzić oba testy, chociaż przerost na dalszym odcinka jelita jest dużo częściej spotykany.

D-Arabinitol
D-Arabinitol to produkt przemiany materii Candidy. Gdy drożdżaki się rozmnażają, jego poziom rośnie. Badanie można wykonać na przykład tutaj.

LPS
Bardzo drogim badaniem, wykonanym np. w diagnostyce autyzmu jest sprawdzenie poziomu endotoksyny LPS (więcej tutaj).

Ocena mikroflory jelitowej
W Instytucie Mikroekologii w Poznaniu możemy wykonać badania KyberStatus, oceniający ilość naturalnie występujących bakterii w jelitach i KyberMyk, w kierunku Candidy. Więcej tutaj i tutaj. To akurat badanie przydałoby mi się, by wiedzieć, jakie szczepy bakterii suplementować.

Podobne badanie wykonuje również poznański VitaImmun (więcej tutaj), po którym od razu otrzymujemy rozpiskę suplementacji probiotycznej. .

Więcej o tych badaniach i interpretacji tutaj.

Gastroprofil
W laboratoriach ALAB możemy wykonać cały pakiet badań w kierunku zdrowia jelit. Więcej tutaj.

W laboratoriach możemy wykonać również analizę kału pod kątem Candidy, kalprotektyny (białko ostrej fazy wiążące wapń i cynk – wzrost objawia się w chorobie Crohna, nowotworze jelita, co pozwala odróżnić Zespół Jelita Drażliwego od chorób zapalnych jelit), M2-PK (podwyższony poziom również wskazuje na choroby zapalne jelit), czy pasożytów.

Podstawowe parametry krwi również mogą wiele powiedzieć o zdrowiu jelit. Niski poziom białych krwinek może oznaczać Candidę. Wysoki poziom żelaza przy niskiej ferrytynie wskazuje z kolei na problemy z wchłanianiem składników odżywczych. Podwyższone eozynofile w rozmazie mogą wskazywać na nietolerancje i alergie. Złe wyniki tarczycy również często wiążą się z problemami jelitowymi.

Myślę, że na tę chwilę najbardziej przydatny byłby dla mnie test nietolerancji pokarmowych i alergii. Mogłabym jeszcze lepiej zindywidualizować swoją dietę.

Aby dowiedzieć się, jakie produkty wywołują u nas rozszczelnienie jelit warto zrobić najpierw badanie IgE całkowite. Jeśli wynik będzie wysoki, dodatkowo należy wykonać panele wziewne i pokarmowe IgA, IgG. Fajnym domowym testem jest Food Detective (więcej tutaj).

Szczegółowe badania nietolerancji wykonują laboratoria Cyrex (dostępne np. tutaj), Instytut Mikroekologii (Imu Pro, więcej tutaj) czy US Biotek (np. w VitaImmun, zobacz tutaj).

Zbadać możemy praktycznie wszystko. Tutaj nietolerancje na węglowodany.

Jestem również ciekawa wyników badań w kierunku celiaki. Po objawach wyczuwam nietolerancję na gluten.

Testy z krwi diagnozujące celiakię:
– przeciwciała IgG/IgA przeciwko endomysium i transgutaminazie
– przeciwciała IgG/IgA przeciwko transgutaminazie
– przeciwciała IgG/IgA przeciwko analogowi gliadyny
– badania genetycznie HLA DQ2/DQ8
– bipsja jelita cienkiego

Ujemne wyniki nie wykluczają nietolerancji na gluten!

Jeśli dostaliście skierowanie na gastrologię, kolonoskopię, czy USG, to warto z tego również skorzystać. Wyniki wszystkich badań powinien ocenić jednak doświadczony lekarz, czy dietetyk.

Program naprawczy

Odkąd ponad rok temu dowiedziałam się, że borykam się z Hashimoto i niedoczynnością tarczycy, nieustannie pogłębiam swoją wiedzę w tym temacie. Z czasem trafiłam więc na szokujący dla mnie fakt, że źródłem wielu moich problemów są nieszczelne jelita. Zaczęłam o nie dbać. Błądziłam przez wiele miesięcy, m.in. pijąc kefiry, czy jedząc jogurty. Od paru miesięcy wprowadziłam jednak sporo zmian w swojej diecie i suplementacji, co powoli zaczyna przynosić zamierzone skutki.

Zdaję sobie jednak sprawę, że wyleczenie jelit może trwać nawet ponad rok i dopiero po tym czasie będę mogła myśleć o doprowadzeniu Hashimoto do remisji. Nie mówię też, że mój program naprawczy nie ulegnie już żadnym zmianom. Chciałabym zrobić badania i wypróbować kilka suplementów.

Nie mogę sobie pozwalać też na żadne przerwy w kuracji, a więc żadne odstępstwa w diecie. Komórki jelit odnawiają się w nieprawdopodobnie szybkim tempie. Każda komórka naszego ciała ma określoną długość życia, po którym umiera, a jej miejsce zastępuje nowa. W przypadku komórek jelitowych to raptem kilka dni. Oznacza to, że muszę nieustannie dbać o zdrowie jelit, zdrowo się odżywiać i dostarczać organizmowi zdrowych tłuszczów, które ten wykorzystuje do produkcji nowych komórek.

Jak dbam o jelita?

Przede wszystkim wyeliminowałam z diety wszystkie substancje zaburzające pracę układu żołądkowo-jelitowego i przyczyniające się do zespołu nieszczelnego jelita (albo wszystkie, o których wiem). Odstawiłam pokarmy promujące stan zapalny, a więc gluten (zanieczyszczoną glutenem grykę również), produkty zbożowe, rośliny strączkowe, nabiał, cukier, warzywa psiankowate, wszelkie pokarmy przetworzone, dodatki, konserwanty, herbatę, alkohol. Od dwóch tygodni zrezygnowałam w końcu całkowicie z kawy, jajek i orzechów. Nie pytajcie, jak czuję. Powinnam siedzieć na L4, bo ledwo żyję. Inna sprawa, że niedługo zbankrutuję, jedząc i różnicując sobie mięso. Chyba wrócę więc przynajmniej do jaj.

Więcej o mojej diecie można przeczytać tutaj. Wprowadziłam jedynie małe poprawki. 

Jem najczęściej trzy razy dziennie, by nie drażnić jelit. Dokładnie przeżuwam każdy kęs. Nie jem w stresie, w pośpiechu. Stawiam na proste, nieprzetworzone produkty. Jem głównie mięso (niestety nie grass feed, ale dużo tłustych, jak gęś, czy kaczka – tłuszcze długołańcuchowe są konieczne w diecie), ryby, owoce morza (krewetki) i warzywa plus owoce. Węglowodany w postaci dozwolonych batatów. Staram się nie łączyć mięsa z warzywami skrobiowymi (bataty jem z warzywami na ostatni posiłek). Owoce jem na pusty żołądek. Wybieram jeden, nie łączę słodkich z kwaśnymi. Jem głównie parowane warzywa, albo w postaci zupy – kremów, by nie drażnić jelit nierozpuszczalnym błonnikiem, karmiącym złe bakterie. Korzystny jest jedynie bowiem ten rozpuszczalny, który stanowi pożywkę dla flory bakteryjnej jelit, wychwytuje toksyczne związki, nie drażni ścian układu pokarmowego, spowalnia wchłanianie glukozy.

Martwią mnie jedynie gazy i zastanawiam się, czy to może nie wina nietolerancji FOODMAPS na fermentowane oligosacharysy, disacharydy, monosacharydy oraz poliole, a więc węglowodany o krótkim łańcuchu, którą cechuje bardzo uboga absorpcja w jelicie cienkim. Wykazują działanie osmotyczne, czyli poprzez transport wody doprowadzają do biegunki oraz są łatwo fermentujące, co powoduje nadmiar gazów i wzdęcia. Nabiał, warzywa strączkowe, czy słodziki odstawiłam. Jem jednak sporo gotowanych brokułów, brukselki, jabłek i awokado, które również należą do produktów FOODMAPS. Najlepiej, gdybym zastosowała dietę eliminacyjną i obserwowała reakcje organizmu, tylko jakie warzywa miałabym jeść? Co by mi zostało?

Przepis na zupę krem można znaleźć tutaj.

Jeśli zmagacie się z Candidą, czy SIBO, to konieczne jest ich wyleczenie. Przy Candidzie sprawdzą się suplementy ziołowe, jak buzdyganek naziemny, piołun, grejpfrut, berberyna, mącznica, kwas kaprylowy, czy orzech czarny. Można stosować również ten suplement. Leczenie SIBO wymaga antybiotyku (np. Xifaxan), 2-3 tygodniowego postu, a następnie unikaniu węglowodanów, owoców, glutenu. Pomocne są kurkumina, probiotyk bez prebiotyku, berberyna, olejek z oregano, lukrecja, koci pazur lub piołun. Na pasożyty polecane są z kolei takie preparaty, jak tutaj, tutaj, tutaj. Poleca się również jedzenie dużej ilości pestek dyni, czosnku, picie naparu z piołunu, czy czarnej jagody.

Odbudowuję również to, co dobre w moich jelitach. Dbam o poprawę wchłaniania i przywrócenie poprawnych procesów trawiennych. Przed każdym białkowo-tłuszczowym posiłkiem łykam enzymy trawienne. Ich brak uniemożliwia bowiem poprawne trawienie, co nadwyręża układ trawienny i pozbawia organizm ważnych substancji odżywczych.

Stosuję enzymy z Now Food. Kupiłam je na Allegro. Kończę drugie opakowanie i na razie zrobię sobie przerwę.

Jeśli ktoś mimo wszystko chce jeść nabiał, to może wspomóc się enzymami z laktazą, które można kupić tutaj. Na iHerb dostępne są takie. Nie mają one betainy, więc w razie potrzeby można dodatkowo suplementować. Dla osób, które jedzą dużo węglowodanów polecane są takie, dla osób z nietolerancją histaminy takie lub polskie takie.

Na iHerb dostępna jest również pankreatyna, czyli mieszanina enzymów pochodzących od świni (zobacz tutaj). 

Doraźnie można stosować Iberogast i krople żołądkowe. W trawieniu pomaga również ananas i papaja. W ich soku można moczyć mięso.

Dla wsparcia jelit i żołądka polecane są również różnego rodzaju zioła:
– kwiat rumianku, kminku, kolendry, wrzodu, kocanki, lawendy
– ziele dziurawca, przewrotniki, krwawnika, mięty, bazylii, drapacza, szanty, majeranku, cząbru, nawłoci, macierzanki, tysiącznika, dziurawca, bylicy, majeranku, szałwi,
– korzeń mniszka, lubczyka, chrzanu, arcydzięgla
– nasienie kozieranku, czarnuszki, gorczycy
– kłącze tataraku
– liść melisy
– owoc kopru włoskiego, jałowca

W trawieniu przeszkadza sen po jedzeniu! Problemowa jest również aktywność fizyczna. należy więc odczekać z treningiem do ok. 2 godzin po posiłku.

Aby zwiększyć zakwaszenie żołądka, piję ocet jabłkowy (łyżeczka na pół szklanki wody). Co ważne, octu nie mogą pić osoby z nietolerancją histaminy!

Aby zakwasić żołądek można pić również przez posiłkiem wodę z cytryną, piołun lub miętę. Dobra jest również kawa na czczo, a także woda ze szczyptą soli himalajskiej. 

Polecam również kwas solny z Now Food. Do kupienia m.in. na iHerb (tutaj).

W organizmie pomiędzy dobrymi i złymi bakteriami powinna zachodzić równowaga. U mnie była ona zaburzona. Konieczne więc było wprowadzenie do organizmu dobrych bakterii w postaci probiotyków.

Niestety, nie wiem dokładnie, których szczepów mi brakuje. Nie wiedziałam też wcześniej, że lepiej zacząć kurację od suplementu zawierającego na przykład tylko „Lactobacillusy”, potem „Bifidusy”a dopiero później sięgnąć po kolejne. Gdy mamy nieszczelne jelita, bakterie mogą się bowiem dostać do organizmu i wywołać stan zapalny.

Od prawie roku stosuję dwa razy dziennie probiotyk ze Swansona. Probiotyk ten zawiera również prebiotyk FOS, a więc fruktooligosacharydy, którymi żywią się dobre bakterie. Z FOS trzeba uważać jedynie w nietolerancji FOODMAPS, dlatego jak mi się skończy kupię jakiś inny. 

Piję kefir wodny (więcej o nim tutaj).

Jem domowej roboty jogurt kokosowy. Więcej o nim tutaj.

Codziennie do obiadu jem kiszone ogórki i kapustę. Domowe lub ze sklepu. Więcej o kiszonkach tutaj.

Piję również soki z kiszonych warzyw.

Albo domowy zakwas buraczany.

Muszę jednak sprawdzić kiedyś dla pewności, czy nie mam przerostu Candidy, bo w tym wypadku sfermentowany pokarm tylko wzmacnia groźne bakterie. Mam jednak nadzieję, że gazy nie są tego oznaką. Inna sprawa, że nie ma co przesadzać z eliminację drożdżaków, bo też są nam potrzebne.

Zamiast kawy z kofeiną piję kawę z cykorii, która zawiera inulinę, będącą jednym z prebiotyków (jak FOS). 

Polecane są również bakterie Bio Kult (bakterie glebowe) dostępne tutaj, Body Biotics (tutaj) oraz polskie Vivomix (tutaj), Sanprobi (tutaj), Dicoflor (polecany przy Candidzie, tutaj).

Warto zaznaczyć, że stosowanie probiotyków przez krótki czas nie załatwia problemu. Suplement działa tylko na chwilę, by dać nam czas na wyeliminowanie z diety produktów podrażniających wyściółkę i zmianę tryby życia. Trochę inne zadanie mają bakterie glebowe, które „szczepią” nas na dłużej.

Ostatnio kupiłam również Debutir, suplement zawierający maślan sodu. To krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy, będący produktem beztlenowej fermentacji bakteryjnej włókna pokarmowego i opornej skrobi. Jego rolą jest regulacja PH jelita, zwiększenie wchłaniania wapnia, żelaza i magnezu, reguluje metabolizm białek i glukozy w wątrobie, poprawia florę jelitową, regeneruje nabłonek wyściełający jelita, stymuluje biosyntezę śluzu błony śluzowej nabłonka jelitowego, poprawia wzrost kosmknów jelitowych. Maślan jest podstawowym źródłem energii dla kolonocytów.

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe dostarcza się najczęściej wraz z produktami pełnoziarnistymi, otrębami, płatkami, orzechami, pieczywem razowym, ryżem, kaszami, roślinami strączkowymi, marchewką, kapustą, szpinakiem, sałatą, pomidorem, ziemniakami, owocami. Jako, że one nie są dla mnie w większości wskazane postanowiłam wprowadzić suplementację.

Regeneruję również wyściółkę jelit l-glutaminą, przeciwzapalnymi kwasami omega-3 (1-3g), olejem kokosowym i z wiesiołka. Myślę też nad biotyną, mającą właściwości regenerujące (przyda się też moim włosom) i kwercytyną, uszczelniającą jelita.

Dodaję 5-10g do wody. 

Podobno świetny jest również Celiac dostępny na iHerb (tutaj).

Jak kiedyś będę miała fundusze, kupię sobie ten tran (do kupienia tutaj).

Piję również codziennie buliony z kości i mięsa wołowego, zawierające regenerujące aminokwasy – prolinę i glicynę.

Kluczowe jest dodanie łyżeczki octu jabłkowego. Więcej o rosole tutaj.

Gdy mam zaparcia dodaję do diety więcej tłuszczu (ułatwia poślizg). Zwiększam ilość żywych kultur bakterii z kiszonek. Przyjmuję więcej enzymów trawiennych i piję więcej octu jabłkowego. Można jeść również suszone figi, glutka z oleju lnianego. Natychmiastową ulgę przynoszą duże dawki witaminy C. Prewencyjnie jem natomiast zawsze wieczorem jabłko. Nieprawdą jest natomiast, że zwiększenie ilości błonnika i wody polepsza wypróżnianie. Biegunki raczej miewam ostatnio rzadko, ale najczęściej występują, gdy kombinuję z jedzeniem.

Zrezygnowałam na razie z kwasu l-askorbinowego. Jak będę mieć fundusze, kupię camu camu albo acerolę.

W kontekście jelit ważna jest również praca wątroby. Stosuję olej z ostropestu. Myślę natomiast o sylimarynie. Przydałoby mi się też TMG, które wspiera metylację.

Dbam również oczywiście o nadnercza (więcej tutaj), prawidłowy poziom cukru we krwi (więcej tutaj), odpowiednią ilość snu (więcej tutaj). Unikam toksyn.

Moje jelita mają się już zdecydowanie lepiej, ale cały czas szukam. Czytam. Oglądam. Testuję. Również dzięki Wam, czytelnikom. Aga, dziękuję za wszystkie linki! Jesteś nieoceniona!

O jelitach dużo dowiedziałam się z webinarów Iwony „Ajwen” Wierzbickiej:

Ostatnio wykupiłam też to:

Webinaria dostępne są na stronie www.ajwen.tv.

Sporo cennych informacji przekazała mi również Amy Myers. P.s. Dzięki mojemu Instagramowi zobaczyła polskie wydanie jej książki. 

W kolejce czeka ta pozycja. Na razie tylko przewertowałam. 

Dobrze czyta się „Historię wewnętrzną”. 

Polecam Wam również ten wykład! Sporo cennych informacji o… kupie!

Jeśli polecacie jakieś produkty, suplementy, badania, czy książki, to oczywiście piszcie!